Zabezpieczenie realizacji wierzytelności — czyli czym jest umowa poręczenia ?

Potrzeba bezpieczeństwa, w ramach teorii Abrahama Maslowa, jest jedną z pierwszorzędnych ludzkich potrzeb. W płaszczyźnie relacji międzyludzkich czy relacji handlowych każdy z nas chce mieć pewność, iż umowa czy zobowiązanie, które ktoś na siebie “wziął” zostanie zrealizowane. Umowa poręczenia, o której mówi polski Kodeks Cywilny, pozostaje jednym z instrumentów, mających za zadanie zapewnić stabilność transakcji finansowych, równocześnie będąc źródłem pewnych obowiązków i praw. Artykuł 876 wspomnianego kodeksu pochyla się nad specyfiką poręczenia, rysując zarys tego, co możemy rozumieć jako zobowiązanie poręczenia oraz jakie konsekwencje niesie ze sobą jego zawarcie.

Art. 876. § 1. Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.
§ 2. Oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie.

Zgodnie z powyższym przepisem, poręczyciel, decydując się na zawarcie umowy poręczenia, bierze na siebie ciężar realizacji zobowiązania, na wypadek niewykonania go przez dłużnika. Jest to szczególne zobowiązanie, które, co istotne, nie powstaje ex lege, ale jest rezultatem konkretnej woli poręczyciela wyrażonej w formie oświadczenia. „Poręczenie zostało w art. 876 § 1 ukształtowane jako umowa zobowiązująca, przez którą poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oznacza to, że pierwotnym względem poręczenia stosunkiem prawnym jest więź obligacyjna między dłużnikiem a wierzycielem, która zwana jest w doktrynie i orzecznictwie zobowiązaniem głównym (dłużnik w tym zobowiązaniu nosi zaś miano dłużnika głównego). Poręczenie służy zabezpieczeniu owego zobowiązania głównego, ma zatem charakter niesamodzielny (akcesoryjny) – bez istnienia (albo przynajmniej szansy pojawienia się w przyszłości) zobowiązania głównego poręczenie byłoby zbyteczne. Ów pierwotny charakter zobowiązania głównego nie może być jednak rozumiany jako konieczność jego istnienia w dacie poręczenia, lecz jako prawny wymóg określenia długu, za który się poręcza” G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 876.

Zgodnie z § 2 powyższego artykułu, umowa poręczenia powinna zostać zawarta w formie pisemnej, pod rygorem nieważności. „Forma umowy poręczenia jest uregulowana w art. 876 § 2, który stanowi, że oświadczenie poręczyciela powinno być pod rygorem nieważności złożone na piśmie. Oznacza to, że oświadczenie wierzyciela nie wymaga żadnej formy, a więc może być także dorozumiane, musi być jednak złożone w taki sposób, aby poręczyciel mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1). Artykuł 876 § 2 ma zastosowanie w każdym wypadku, niezależnie od problemu odpłatności poręczenia oraz od formy wymaganej przez ustawę lub umowę dla czynności kreującej zobowiązanie główne. Wymóg formy pisemnej ad solemnitatem adresowany tylko do poręczyciela uzasadniony jest poważnymi skutkami tej czynności dla poręczyciela (forma ma skłaniać go do namysłu) oraz względami dowodowymi. Skoro zaś według ustawowego modelu poręczenie jest nieodpłatne, narzucenie tak rygorystycznych wymogów wierzycielowi ustawa uznaje za zbędne. Powyższą formą powinny być objęte wszystkie postanowienia umowy: nie tylko essentialia negotii, lecz także naturalia negotii (np. wyłączenie odpowiedzialności solidarnej poręczyciela) i accidentalia negotii (np. kara umowna, gdy poręczyciel ma spełnić inne świadczenie niż pieniądz).” G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 876.

Stan prawny: październik 2023 r.
Fot. unsplash.com