Umowa opcji na gruncie polskiego prawa.

Kosmopolityzm gospodarczy powoduje, iż w naszej przestrzeni prawnej, zgodnie z zasadą swobody umów, pojawia się coraz więcej umów nienazwanych, które na zachodzie są bardzo często stosowane. Przykładem takiej umowy jest umowa opcji, która w polskim obrocie gospodarczym jest już powszechna mimo braku uregulowania tejże umowy w Kodeksie Cywilnym.

W przedmiotowym temacie wypowiadał się Sąd Najwyższy, który w ramach swojego orzeczenia, jednoznacznie wskazał, iż umowa opcji ze względu na brak definicji legalnej, nie ma jednolitego “wzoru”. „Według polskiego prawa umowa opcji jest umową nienazwaną i nie ma jednolitego charakteru. Brak regulacji normatywnej pozwala bowiem na ukształtowanie tej umowy według życzeń stron w konkretnej sytuacji. Wyróżnione w piśmiennictwie stanowiska co do charakteru prawnego umowy opcji nie wykluczają się, ale są komplementarne — ilustrują, w jaki sposób strony konkretnej umowy mogą ją ukształtować. Mogą zatem albo nadać jej postać silniejszą (ofertową) i wtedy jednostronne oświadczenie uprawnionego z opcji będzie prowadziło do powstania stosunku prawnego. Alternatywnie strony mogą nadać tej umowie postać słabszą (umowy przedwstępnej), a wtedy uprawniony będzie jedynie mógł żądać zawarcia umowy przyrzeczonej. Trzeba przy tym zauważyć, że co do zasady, w razie wątpliwości, pierwszeństwo powinno mieć pierwsze stanowisko, bo tylko ono pozwala na osiągnięcie za pomocą zawarcia umowy opcji całkiem nowego skutku prawnego, w wypadku zaś drugiego stanowiska skutek można by osiągnąć też za pomocą umowy przedwstępnej. Jednakże zawsze indywidualnej oceny wymaga ustalenie charakteru prawnego konkretnej umowy.” Wyrok SN z 15.12.2017 r., III CSK 321/16, LEX nr 2558232.

Liczni komentatorzy próbowali uchwycić esencję umowy opcji, tak aby zdefiniować ją w jak najprzystępniejszy, lecz jak najbardziej ogólny sposób. „Wydaje się, że w świetle prawa polskiego charakter opcji został już dawno dobrze uchwycony przez J. Gwiazdomorskiego. Uznał on, że opcja jest "umową, w której jedna ze stron przyznaje stronie drugiej, lub strony przyznają sobie wzajemnie, prawo (kształtujące) powołania do życia przez jednostronne oświadczenie woli stosunku prawnego i to takiego, jaki zwykle powstaje między stronami na podstawie umowy" . Dodać można, że udzielenie prawa kształtującego odbywa się najczęściej na skutek zapłacenia tzw. premii opcyjnej. Uznając umowę za źródło opcji, trzeba zastanowić się nad jej charakterystyką prawną. Na uwagę zasługuje również tożsamość konstrukcji cywilnoprawnej umowy opcji z opcyjnym instrumentem finansowym, występującym równolegle w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi. Oczywista dopuszczalność obrotu opcjami, jako tymi właśnie instrumentami, rodzi naturalne pytanie o możliwość zmian podmiotowych w umowach opcji zawieranych poza rynkiem regulowanym.” A. Jakubiec, Charakter prawny i zmiany podmiotowe w umowie opcji, PPH 2009, nr 4, s. 16-22.

Opcja w polskim prawie ma charakter dwustronnie zobowiązujący i, zazwyczaj, odpłatny. Za przyznanie prawa opcji, opcjobiorca zobowiązany jest do zapłaty tzw. premii opcyjnej.„Należy więc stwierdzić, że odpłatność jest cechą konieczną umowy opcji, kiedy interesy stron są sprzeczne, czyli gdy tylko jedna ze stron liczy na taki rozwój sytuacji rynkowej, że opłacalne będzie zawarcie umowy. Stan taki ma miejsce, choć nie tylko, na rynku regulowanym. Premia jest tu ceną ryzyka, a jej uzyskanie — celem gospodarczym i przyczyną działania opcjodawcy.” A. Jakubiec, Charakter prawny i zmiany podmiotowe w umowie opcji, PPH 2009, nr 4, s. 16-22.

Umowa opcji jest również umową wzajemną oraz dwustronnie zobowiązującą. „Stwierdzenie, że opcja jest umową dwustronnie zobowiązującą, jest pochodną uznania jej za umowę odpłatną i wzajemną, czyli znajdzie miejsce w zdecydowanej większości, choć nie we wszystkich przypadkach opcji. Nie oznacza to oczywiście, że rodzi ona po obu stronach skutek zobowiązujący, lecz że tworzy obowiązek świadczenia po obu stronach, a nie po jednej, jak jest na przykład w razie umowy darowizny.” A. Jakubiec, Charakter prawny i zmiany podmiotowe w umowie opcji, PPH 2009, nr 4, s. 16-22.

Jak podkreślają przedstwiciele doktryny, „uznanie umowy opcji za umowę wzajemną przesądza o zaliczeniu jej w poczet umów kauzalnych, gdyż, jak pisze o nich Z. Radwański, "wyrażają się w tym, że nieważność zobowiązania jednej strony powoduje nieważność zobowiązania drugiej strony, jako kauzalnie uzależnionego od świadczenia wzajemnego (tzw. genetyczne synallagma)"” A. Jakubiec, Charakter prawny i zmiany podmiotowe w umowie opcji, PPH 2009, nr 4, s. 16-22.

Stan prawny: grudzień 2023 r.
Fot. unsplash.com