Podstawowa umowa w stosunkach kredytowych — czyli czym jest umowa pożyczki na gruncie Kodeksu cywilnego?
Umowa pożyczki jest jedną z najczęściej zawieranych umów w codziennym obrocie gospodarczym, a jej uniwersalny charakter sprawia, że każdy z nas może być jej stroną, zarówno w roli pożyczkodawcy, jak i pożyczkobiorcy. Charakterystyczne dla umowy pożyczki jest to, że może ona dotyczyć zarówno pieniędzy, jak i innych rzeczy oznaczonych co do gatunku („rzeczy oznaczone co do gatunku to rzeczy, które wykazują tylko pewne cechy rodzajowe, np. zboże, woda, fabrycznie wyprodukowana, identyczna z innymi para obuwia.” Pismo z dnia 20.01.2009 r., wydane przez: Izba Skarbowa w Warszawie, IPPP1-443-1985/08-2/IZ, Zasady wystawiania faktur korygujących w przypadku braku możliwości ustalenia, które z towarów oznaczonych co do gatunku są zwracane, http://sip.mf.gov.pl.). Polski Kodeks Cywilny w sposób precyzyjny reguluje kwestie związane z tym typem umowy, wskazując na obowiązki i prawa, które powstają między stronami.
Mimo tego, że z lektury art. 720 § 1 Kodeksu Cywilnego, może się wydawać, iż, dochodzi do zawarcia umowy pożyczki poprzez rzeczywiste przekazanie przedmiotu pożyczki od pożyczkodawcy do pożyczkobiorcy, to liczni komentatorzy podkreślają, iż nie jest to umowa realna, lecz konsensualna. „Na podstawie umowy dochodzi do przeniesienia własności przedmiotu pożyczki na biorącego. Z uwagi na to, że są nim pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku, do skutecznego przeniesienia ich własności nie wystarczy samo zawarcie umowy, niezbędne jest również faktyczne przeniesienie posiadania przedmiotu pożyczki (art. 155 § 2). Mimo to umowa pożyczki ma charakter konsensualny. Dochodzi do skutku w momencie zawarcia umowy, a przeniesienie własności przedmiotu pożyczki stanowi jej wykonanie. Dlatego w literaturze zwraca się uwagę, że nie należy ściśle pojmować sformułowania „przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy”. Podobnie jak pojęcie posiadacza rachunku zostało ono bowiem użyte dla zobrazowania skutku zawarcia umowy, choć w prawie rzeczowym ma odrębne znaczenie. Istota pożyczki sprowadza się bowiem do czasowego korzystania z cudzej rzeczy .” G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 720.
Wartość przedmiotu pożyczki, jak wskazuje § 2 cytowanego artykułu, ma wpływ na formę, jaką powinna przyjąć umowa. Jeśli przekracza ona kwotę tysiąca złotych, umowa wymaga formy dokumentowej. Jest to zapis mający na celu zapewnienie większej pewności obrotu gospodarczego i ochronę stron, szczególnie pożyczkobiorcy, przed nieprzewidzianymi konsekwencjami, jakie mogą wyniknąć z nieformalnego dokumentowania zobowiązań.
Umowa pożyczki może zostać zawarta na czas określony lub nieokreślony, co również wpływa na charakter zobowiązań stron. W przypadku pożyczki terminowej pożyczkobiorca zobowiązany jest do zwrotu pożyczki w wyznaczonym terminie, pod rygorem poniesienia konsekwencji prawnych. W sytuacji umowy zawartej na czas nieokreślony pożyczkodawca może zażądać zwrotu pożyczki w każdym czasie, chyba że strony ustaliły inaczej.
Należy też podkreślić, że umowa pożyczki może stanowić podstawę do powstania stosunków zobowiązaniowych nie tylko między osobami fizycznymi, ale również pomiędzy przedsiębiorcami oraz między osobami fizycznymi a jednostkami gospodarczymi. „Umowa pożyczki może być zawarta zarówno w obrocie profesjonalnym (gospodarczym), jak i poza nim. Jeśli pożyczki udziela bank, staje się ona czynnością bankową (por. art. 5 ust. 2 pkt 1 pr. bank.). Celem zawarcia umowy pożyczki jest umożliwienie korzystania z przedmiotu pożyczki innej osobie (pożyczkobiorcy). Pełni ona funkcję kredytową. Jak się uważa, jest najprostszą czynnością kredytową” G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 720.
Stan prawny: listopad 2023 r.
Fot. unsplash.com