Najbardziej powszechna forma zabezpieczenia wykonania umowy — czyli czym jest zadatek na gruncie Kodeksu Cywilnego ?
Zadatek to istotna instytucja prawa cywilnego regulująca kwestie związane z zapłatą części kwoty wynikającej z umowy w celu potwierdzenia jej zawarcia lub zabezpieczenia roszczenia. W polskim systemie prawny zadatek jest uregulowany w Kodeksie Cywilnym, a jego istotne znaczenie wykracza poza sferę czysto prawno-finansową. W poniższym artykule omówimy bardziej szczegółowo pojęcie zadatku oraz jego znaczenie w polskim prawie cywilnym.
Zadatek został uregulowany w art. 394 Kodeksu Cywilnego:
Art. 394. § 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Jak wynika z treści powyższego przepisu, główną funkcją zadatku jest jego odszkodowawczy/kompensacyjny charakter. Co warte podkreślenia zadatek na gruncie Kodeksu Cywilnego, nie jest tożsamy z zaliczką. Często w powszechnym obrocie gospodarczym, te dwa pojęcia są używane zamiennie, ale to, co na gruncie prawa jest zadatkiem, nie ma takiej samej tożsamości jak zaliczka. Główną różnicą pomiędzy tymi dwoma instytucjami, jest obowiązek zwrotu w przypadku niewykonania umowy przez jedną ze stron.
Wysokość zadatku nie jest uregulowana na gruncie przepisów Kodeksu Cywilnego. „W związku z przyjmowanym powszechnie znaczeniem zadatku, z którym zdaje się korelować treść przepisu art. 394, zadatek oznacza raczej mniejszą część świadczenia, na pewno jednak nie jego całość, nie ma też rozmiarów przekraczających świadczenie ustalone przez strony. Nie jest wszakże wykluczone, aby wartość przedmiotu zadatku przekraczała połowę wartości świadczenia” B. Gliniecki [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 394.
Co do zasady, w przypadku gdy dana umowa zostanie wykonana, zadatek powinien zostać zaliczony jako część świadczenia, które miało zostać przekazane określonej stronie. W przypadku niewykonania umowy lub jej nienależytego wykonania w stopniu istotnym „wierzyciel może bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić i zachować otrzymany zadatek albo zażądać go w podwójnej wysokości. Warunkiem jest jednak, aby niewykonanie (istotne nienależyte wykonanie) umowy było skutkiem okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi wyłącznie druga strona umowy wedle ogólnych reguł odpowiedzialności kontraktowej” B. Gliniecki [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2023, art. 394.
Stan prawny: sierpień 2023 r.
Fot. unsplash.com